Column: Haaien op Bonaire!

In 1975 regisseerde Steven Spielberg de vierde film uit zijn toen nog prille carrière. Jaws was destijds een bloedstollende horrorfilm en was bovendien de eerste film in de geschiedenis die meer dan honderd miljoen dollar opbracht. De film miste zijn impact niet en zorgde ervoor dat decennialang mensen bevreesd waren om zomaar de oceaan in te plonzen. Jaws is de verfilming van het gelijknamige boek van Peter Benchley. Deze Amerikaanse schrijver kreeg later spijt van de manier waarop hij de witte haai had neergezet, namelijk als moorddadige dieren die het vooral op mensen gemunt hebben, hetgeen totaal niet correspondeert met de werkelijkheid.

Haaien zien er indrukwekkend uit en kom je tijdens het duiken of snorkelen liever niet tegen.

Indirect gaf hij een carte blanche af aan vissers om haaien straffeloos af te slachten in het belang van de mensheid. Benchley heeft zich voor de rest van zijn leven vooral ingezet voor natuurbehoud, waarschijnlijk als compensatie. Jaarlijks worden er wereldwijd ongeveer zestig aanvallen van haaien op mensen gerapporteerd waarbij een handjevol mensen overlijdt aan de verwondingen. Incidenten tussen haaien en mensen blijven fascineren en intrigeren en worden derhalve breed uitgemeten in de pers; journaals en kranten openen er mee.

Rode Zee

Begin december 2010 ging het bijvoorbeeld gruwelijk mis in Sharm el-Sheikh, een idyllische badplaats op het Egyptische schiereiland Sinaï in de Rode Zee. Daar begonnen spontaan, doldwaze witpunthaaien in de ledematen en rompen van nietsvermoedende zwemmers te happen, waarbij zelfs een Duitse vrouw van zeventig jaar het leven moest laten, nadat haar rechterarm en rechterbeen waren opgepeuzeld door zo’n vraatzuchtige roofvis. De Egyptische autoriteiten waren in grote paniek en verboden direct strand- en waterrecreatie in Sharm el-Sheikh en liquideerden bovendien de drie vermoedelijke boosdoeners. Maar eind december van het bovengenoemde jaar kwam er alweer witte rook uit de schoorsteen en mochten de toeristen de stranden weer massaal bevolken en verkoeling zoeken in de Rode Zee; een zee die twee weken daarvoor nog rood kleurde van menselijk bloed.

Hoe waren de bloeddorstige haaien in Sharm el-Sheikh verzeild geraakt? Iedereen gaf elkaar de schuld, het zwartepieten was begonnen. Sommige mensen beweerden dat er een illegale dumping van schapenkarkassen in de zee had plaatsgevonden die de haaien naar het schiereiland hadden gelokt. Andere mensen gaven de duikexploitanten de schuld omdat zij doorgaans massa’s dode visjes overboord kieperen om mooie rifvissen te lokken voor hun duikklanten. En de strijd om duikklanten in Sharm el-Sheikh is enorm fel; tientallen concurrerende boten varen dagelijks uit naar het koraalrif en die schuitjes moeten uiteraard bevolkt worden met betalende duikers. Er waren zelfs complottheorieën die de Israëlische inlichtingendienst de schuld gaven. De Mossad had de haaien losgelaten om de Egyptische toeristenindustrie een flinke optater te geven.

Bloed

Er zijn wereldwijd ongeveer vierhonderd haaiensoorten beschreven waarbij vier soorten als gevaarlijk voor de mens aangemerkt kunnen worden, dit zijn de witte haai, tijgerhaai, stierhaai en de witpunthaai. Wanneer gaat het mis tussen de bovengenoemde haaiensoorten en mensen? Soms verwarren haaien surfers met zeehonden, één van de belangrijkste prooidieren voor de witte haai, en gaan dan over tot actie. Daarnaast vertonen haaien extreem territoriaal gedrag en dulden dus geen indringers in hun leefgebied. Maar bloed is waarschijnlijk de grootste trigger voor haaien om tot handelen over te gaan. De kraakbeenvissen hebben namelijk een ongekend goed reukvermogen; één druppel bloed in het water wordt tot op twee kilometer afstand gedetecteerd. Sommige sportduikers gedragen zich bijvoorbeeld als onderwatercowboys en schieten met harpoenen op alles wat in hun vizier komt. De geharpoeneerde vissen laten vaak een spoor van bloed achter, het water kleurt rood.

De kans dat je op Bonaire een haai tegenkomt is klein.

Op dat moment moet je er niet raar van opkijken dat haaien even polshoogte komen nemen en als de onderwatercowboy dan zijn buit niet eerlijk wil delen met de opperbaas van de oceaan, degradeert hij in no-time van jager tot prooi. En dat wil je niet graag; prooi van een haai worden. De roofvissen kunnen met hun bek ruim drieduizend kilogram druk per vierkante centimeter opbouwen, vergelijkbaar met een olifant die met zijn volle gewicht op je pink gaat zitten. Het hoeft verder geen betoog dat op het moment dat de haai zijn tanden bijvoorbeeld in de genoemde onderwatercowboy plaatst, de beste man voor langere tijd uitgevist zal zijn. Over het algemeen kun je zeggen dat sportduikers weinig tot geen risico lopen, alleen al de luchtbelletjes van de persluchtfles schrikt de haaien af. Het zijn eerder zwemmers en snorkelaars die het water onbewust laten opspatten waardoor het jachtinstinct van haaien getriggerd kan worden.

Oostkant

Als we op Bonaire te water gaan, moeten we dan voor ons leven vrezen? Het antwoord is nee. Als in je in de Caribische Zee duikt, is de kans heel klein dat je haaien op je pad treft. Liefhebbers van deze machtige roofvissen moeten derhalve elders in de wereld gaan zoeken. Het zuidelijke deel van de Grote Oceaan is een prima keuze, de kans dat je daar haaien zult zien, is heel groot. De hamerhaai, verpleegsterhaai en zandhaai zijn de haaiensoorten die sporadisch voorkomen in de wateren van Bonaire. De kans op een ontmoeting met deze haaien is het grootst aan de oostkust van het eiland. Aan deze kant is de noordoostpassaatwind nog op volle snelheid en jaagt hij de golven metershoog op. Deze opgestuwde hoge golven slaan vervolgens te pletter op de koraalkalksteenplateaus van de grillige kustlijn.

Door al dit geweld ontstaan er krachtige onderwaterstromingen aan deze kant van Bonaire. Haaien zijn dol op dit soort watercondities en hebben feitelijk deze stromingen nodig om te kunnen leven. Daarnaast heeft de oostkant een ander ecosysteem dan de westkant; een ecosysteem dat beter bij haaien past. De westkant van Bonaire ligt daarentegen in de dekking van het eiland en kent dus veel minder natuurgeweld. Bovendien wordt de Caribische Zee aan beide kanten van het eiland al vrij snel diep vanaf de kustlijn. Haaien vinden het doorgaans prettiger als de overgang van ondiep naar diep water wat geleidelijker verloopt, zoals bijvoorbeeld op de Bahama’s het geval is. Dus dit pleit ook al niet voor een massale aanwezigheid van haaien op Bonaire.

De walvishaai is de grootste vis ter wereld.

Walvishaai

Maar soms heb je als haaienliefhebber geluk op Bonaire. Op dat moment laat een walvishaai zijn geïncorporeerde TomTom langs het Nederlandse duikeiland sturen; walvishaaien gebruiken het aardmagnetische veld om te navigeren door zeeën en oceanen. Het hele eiland is dan in rep roer en iedereen plonst het water in om een glimp op te vangen van deze vriendelijke uiterst zeldzame zeereus. De walvishaai is de grootste vis ter wereld; het diertje kan achttien meter lang worden en het astronomische gewicht van vijftienduizend kilogram bereiken. Om zijn maagje te vullen, slurpt de haai maar liefst zesduizend liter, met planton verzadigd, zeewater per uur op.

Walvishaaien zijn ongevaarlijk en handtam, maar kunnen desalniettemin letsel bij mensen veroorzaken. Sommige mensen hebben namelijk de neiging om zolang mogelijk mee te liften met deze brave labrador retrievers onder de haaiensoorten. Ze gaan dan vrolijk aan de borst- en rugvinnen hangen van het arme dier en surfen op deze manier met vijf kilometer per uur door het water heen. Daarmee is de walvishaai overigens de langzaamste binnen zijn soort. Als de makreelhaai het op zijn heupen krijgt, racet hij met een vaartje negentig kilometer per uur door de waterkolom, de andere zeebewoners de stuipen op het lijf jagend.

De huid van de walvishaai voelt geenszins zacht aan, maar heeft eerder de structuur van grofkorrelig schuurpapier waar je gemakkelijk je hand mee opentrekt. Daarnaast heeft de vis een enorme staart waar hij vrolijk mee kan kwispelen. Een voltreffer van de staart van de wasvishaai kan tot bewusteloosheid leiden. Maar het blijft natuurlijk een onvergetelijke ervaring om zo dicht bij zo’n grote vis te zwemmen, daar word je als mens klein van. Het rif van Bonaire zit ingenieus in elkaar. Alle 369 verschillende vissensoorten die erin voorkomen kennen hun plaats en zijn min of meer afhankelijk van elkaar. Normaal staan haaien bovenaan de voedselketen in een maritieme leefomgeving, maar omdat er zo weinig haaien leven in de wateren van Bonaire hebben barracuda’s die rol overgenomen, zij maken vooralsnog de dienst uit!

Meer informatie over de vissen van Bonaire

---

Reactie 6
Hallo, afgelopen donderdag bij Karpata een haai gespot toen we het water uit wilde gaan na een duik. Deze was ongeveer 20 meter uit de kust. Ik weet dat op die plaats ook wel dolfijnen worden gesport echter deze had een driehoekige vin en een tweede, kleinere vin. Ik schatte de lengte van deze haai vanwege de afstand tussen de twee vinnen op ongeveer 2,5 a 3 meter. Het waren zwarte vinnen, de haai zwom zeer rustig en was ook zo snel als hij op dook weer verdwenen. Welke soort kan dit geweest zijn? Het zag er dusdanig dreigend uit dat een groep engelse duikers die op het punt stonden te gaan duiken de boel afgeblazen hebben. Dit voorval bij verschillende locals voorgelegd en eigelijk sprak iedereen van een uitzonderlijk gebeuren. Wie kan ons iets meer vertellen? Mike

---

Reactie 5
Hoi hoi! Gisteren zagen we bij Kareltje drie haaien, die aan het jagen waren. Dit was een uiterst zeldzaam tafereel. We konden de haaien niet identificeren, behalve dan dat het haaien waren (driehoekige vin en een tweede vin aan de staart). Kan het zijn dat de veranderde stroming (veroorzaakt door Irenen) de haaien naar deze kant van Bonaire heeft gebracht? Voor de rest een prima stukje over Bonaire! Groet, Harold. Harold Augustin

---

Reactie 4
Martin, die tarpons komen overdag veel kijken (voer) bij Don Habitat, 's avonds komen ze op het licht af bij steigers. De jonge tuna jaagt nog op het rif, de grote vind je flink buitengaats, de noordkant heeft haaien, de tijger- en nassaugrouper zie je sporadisch, Bonaire heeft een echt probleem met de lionfish, die daar niet thuis hoort. Bonaire is een schitterend onderwaterfeest, ik kom er al 20 jaar! Frank Bonset

---

Reactie 3
Ongeveer dertig jaar geleden dook ik voor het eerst op de Bonaireaanse riffen en vond daar toen heel veel (grote) roofvissoorten, inclusief de Tijger en Nassaugrouper. Ik was toen in de gepriviligeerde omstandigheden om voor BMP en STINAPA, samen met Michiel van Nierop, in samenwerking met Tom van ´t Hof en Eric Newton, een kanastervisserijonderzoek te verrichten. Daarna ben ik om de vijf jaar teruggeweest op Bonaire om koraalbeschadigingen in de tijd te volgen. Rond Klein Bonaire waren toen nog steeds kleine rifhaaien te zien. Met de jaren heb ik de grouperstand alleen maar verder achteruit zien gaan. Het lag zeker niet aan de kanastervisserij, maar lijnvisserij heeft wel degelijk zijn invloed (gehad). Destijds waren er aan de Oostkant gigagroupers waar te nemen. Hopelijk zijn die nog niet verdwenen (vanwege de visserij). Wat mij betreft horen op een gezond rif flinke roofvissen voor te komen. Hopelijk komen ze ooit terug. Er zijn toch nog wel tarpons te vinden, hoop ik? Vanuit Burundi (centraal Africa) hartelijke groeten. Ik kom snel weer kijken hoe het ervoor staat. Martin van der Knaap

---

Reactie 2
Van de week nog diverse fotos van een nurseshark gezien op de FB pagina van Wannadive. Ze zijn er wel, maar je moet geluk hebben. Martin de Weger

---

Reactie 1
Ik denk het zelf niet aangezien de duikers ook vanwege de relaxte sfeer naar Bonaire komen en de "easy way of diving" op het eiland. Ook heb ik meerdere malen vernomen van mensen op het eiland dat er op bepaalde plekken vaak haaien voorkomen. Zelf heb ik dit jaar nog een prachtige nurseshark van ruim 2 meter mogen bekijken op Lac. Denk zelfs dat sommige duikers het ook een prettig idee vinden dat er geen megaroofvissen rondzwemmen :-) Vanessa Borsboom

---

Bekijk het overzicht van de leukste columns over Bonaire