Column: Bijna 400 jaar zoutwinning op Bonaire!

Zout wordt al duizenden jaren door de mensheid gebruikt. Vanaf de 15de eeuw ontstond er echter een ware run op het wit gekleurde mineraal. Rond die tijd ontdekte men dat zout het ideale conserveringsmiddel was voor vlees. In deze periode waren er namelijk nog geen giga-koelkasten die tegenwoordig in ieder woonhuis brommen en waar je met gemak een hele kudde runderkarkassen in kunt parkeren. Door middel van het zouten (pekelen) van vlees, wordt er water onttrokken aan het vlees, waardoor de houdbaarheidsdatum aanzienlijk verlengd wordt. Een techniek die overigens tot en met de dag van vandaag wordt toegepast.

Zoutpannen op BonaireZoutpannen op Bonaire.

Haring kaken

Daar komt nog bij dat vanaf de 14de eeuw het haringkaken werd uitgevonden door Willem Beukelszoon uit Biervliet. Haringkaken is een speciale bewerking van haring waardoor de vis smakelijk rijpt en lang bewaard kan worden, maar waarbij ook massa’s zout worden gebruikt. Bovendien werd zout in de keuken uit de 15de eeuw meer en meer ingezet als smaakmaker voor gerechten. Aan de grote vraag kon maar moeizaam worden voldaan. Zout was destijds veel moeilijker te winnen dan nu en was bovendien peperduur. In de loop van de tijd kreeg zout dan ook de bijnaam het ‘witte goud’. Vroeger werd zout zelfs gebruikt als betaalmiddel; soldaten kregen geen geld maar een portie zout als soldij.

Grote zoutschaarste

Men noemde dit portie zout salarium. Het woord salarium staat overigens aan de basis van het huidige woord salaris. De spreekwoorden: ‘hij verdient het zout in de pap niet’ en ‘hij is het zout in de pap niet waard’ refereren nog aan deze tijd van grote zoutschaarste. Tot 1515 werd in Nederland massaal zout gewonnen uit veen. De grote veengebieden in Zeeland en het westen van Brabant waren destijds verzadigd met grote hoeveelheden zout. Deze veenmoerassen waren zout geworden doordat de Noordzee in die tijd regelmatig het kustgebied overspoelde. Men ontdekte dat er na verbranding van het veen, zout achterbleef in het as. Het winnen van zout uit veen wordt selnering genoemd. Uiteindelijk werd er zoveel veen in de fik gezet dat er grootschalige bodemverzakkingen optraden. Deze bodemverzakkingen verhoogde de kans op overstromingen van Nederland. Karel V, de landsheer van de Nederlandse gewesten van destijds, verbood daarom in 1515 deze manier van zoutwinning in het belang van de veiligheid van Nederland.

Tachtigjarige Oorlog

Nederland was vervolgens lange tijd afhankelijk van de Spanjaarden en Portugezen voor de aanvoer van zout. Deze twee wereldmachten beheersten destijds de mondiale zouthandel. Dit duurde tot het begin van de Tachtigjarige Oorlog. Nederland raakte in conflict met het Spaanse Rijk en daarmee eindigde de zoutbevoorrading van Nederland. In de 16de eeuw ging men ervan uit dat Nederland geen steenzout bezat; een miscalculatie bleek achteraf. In Nederland zitten wel degelijk grote hoeveelheden zout in de grond, maar dat werd pas aan het einde van de 19de eeuw per toeval ontdekt.

West-Indische Compagnie

Er werd in de 16de eeuw driftig naar oplossingen voor het zoutprobleem gezocht. De redding kwam in 1621. In dat jaar werd in Amsterdam de West-Indische Compagnie (WIC) opgericht. Dit kleine broertje van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) richtte zich op de West (Zuid-Amerika en de Caribische archipel) en handelde onder andere in Afrikaanse slaven, goud, tabak, suiker en het zo gekoesterde zout. De WIC richtte daarnaast ook de lucratieve kaapvaart op. Het was één van de belangrijkste doelstellingen van de WIC om Spaanse schepen te kapen en te beroven van hun waardevolle ladingen. De verovering van de Spaanse zilvervloot in 1628 door Piet Hein was het grootste wapenfeit van de WIC. Piet Hein en zijn manschappen maakten toen twaalf Spaanse schepen buit, die voor dertien miljoen gulden aan goud en zilver aan boord hadden. Omgerekend zou dat nu een waarde vertegenwoordigen van maar liefst honderd miljard euro!

Natuurlijke zoutpannen

De WIC had wat betreft de zouthandel haar oog op Bonaire laten vallen. Het Caribische eiland is in het zuiden gezegend met natuurlijke zoutpannen en is daardoor uitermate geschikt voor zoutwinning. Zout komt in de natuur voor als vast mineraal en als mineraal opgelost in zeewater. Dus er zijn grofweg twee manieren om aan zout te komen: door het uit de ondergrondse zoutmijnen te hakken of door het indampen van zeewater. Voor die laatste optie was Bonaire de ideale locatie. Het principe van zoutwinning uit zeewater is heel eenvoudig. Zon, wind en ondiepe zoutmeren (zoutpannen) in de buurt van de zee, zijn de enige voorwaarden. Zeewater wordt in de ondiepe zoutpannen gelaten. In de zoutpannen verdampt het water door de felle zon en de immer loeiende passaatwinden en blijft er (uiteindelijk) zout over. Het proces van indampen duurt ongeveer één jaar.

Rode pan op BonaireDe rode obelisk.

Vijftig miljoen kilogram zout

De WIC pakte het groot aan op Bonaire. Uiteindelijk werd er vijftig miljoen kilogram zout uit de zoutpannen geschraapt. Deze enorme hoeveelheid zout werd middels honderden zoutschepen naar Holland verscheept. Voor de logistiek werden de zoutpannen in vier zones verdeeld: de rode pan, blauwe pan, witte pan en de oranje pan. Bij de rode pan stond een roodgekleurde naaldvormige obelisk en een hoge vlaggenmast. Hier werd een rode, blauwe, witte of oranje vlag gehesen. Zo wisten de schippers precies bij welke zoutpan ze het zout moesten ophalen: bij de rode pan, blauwe pan, witte pan of de oranje pan. Zout vormt eerst kleine kristallen die steeds verder groeien. Uiteindelijk houd je een dikke laag zoutkristallen over die is vastgeklonken op de bodem van de zoutpannen. Na ongeveer één jaar worden de zoutkristallen bij elkaar geschraapt en ontstaan er grote zoutbergen.

Slaven

Voor het leegschrapen van de zoutpannen zette de WIC honderden Afrikaanse slaven in. Het werk in de zoutpannen was extreem zwaar. De mannen waren de hele dag zout aan het hakken onderwijl de koperen ploert meedogenloos zonnestralen op hun ontblote ruggen afvuurde. De slaven op Bonaire woonden echter niet in het zuiden van Bonaire, maar in het plaatsje Rincon dat in het midden van het Caribische eiland ligt. Het was voor de slaven een wandeling van zeven uur om vanaf de zoutpannen naar hun familie in Rincon te lopen. Daarom bouwde de WIC in 1850 tientallen slavenhutjes waardoor de slaven niet iedere dag op en neer hoefden te lopen. Voor die tijd sliepen de slaven in de buitenlucht of in kleine houten hutjes. Op twee plaatsen langs de Caribische Zee in het zuiden van Bonaire zijn verschillend gekleurde slavenhuisjes te zien. Bij de witte pan staan de witte slavenhuisjes en okergele slavenhuisjes vind je bij de rode pan. De kleine huisjes hebben geen ramen en bezitten kleine deurtjes. Het is nu moeilijk voor te stellen dat daar twee volwassen mannen in konden slapen.

Zoutwinning Bonaire door slavenHet werk in de zoutpannen was zwaar en werd gedaan door slaven.

Cargill

Na de afschaffing van de slavernij in 1863 werd de zoutwinning steeds minder rendabel. De massale zoutwinning werd toen al snel stopgezet. Maar sinds 1966 heeft een Canadese multinational zich weer ontfermd over de zoutpannen van Bonaire. Uiteraard komen daar voor het zware werk geen mensenhanden meer aan te pas. Immens grote bulldozers vegen nu de zoutkristallen bij elkaar. Na de oogst wordt het zout in grote vrachtwagens gestort om gewassen en gezeefd te worden. Daarna wordt het zout op de kolossale zoutpiramides gekieperd waar het vervolgens maandenlang kan gaan drogen. Van tijd tot tijd worden deze zoutbergen via de zoutpier per vrachtschip afgevoerd. Cargill Salt Bonaire onttrekt jaarlijks meer dan vierhonderd miljoen kilogram zout aan de Caribische Zee!

Grote kristallen

De grote zoutkristallen van Bonaire zijn van uitzonderlijke kwaliteit. Je kunt bij Cargill op Bonaire ook zout kopen. Geen verfijnde vaatjes, maar wel megazakken van vijfentwintig kilogram per stuk. Er zijn vier verschillende soorten maten kristallen te verkrijgen: fijn, medium, grof en groot. Op de zakken staat met koeieletters geschreven dat het zout niet voor menselijke consumptie geschikt is. Het zout kan namelijk bezoedeld zijn met de uitwerpselen van vogels, algen, plankton, zeewier of dode schaaldieren. Niet in de keuken gebruiken dus. Maar met name de grote kristallen, die kunnen uitgroeien tot het formaat van appels, worden door kunstenaars op Bonaire gretig ingezet bij hun creaties.

Onuitputtelijke bron

Bonaire kan tot in de eeuwigheid zout uit de Caribische Zee oogsten en daarmee de schatkist met dollars vullen. De zoutvoorraden zijn namelijk oneindig. Om daar een voorstelling van te maken: met al het zout dat in de oceanen is opgelost kun je een zoutlaag van honderdvijftig meter leggen op al het land van de aarde! Op de meeste plaatsen waar in de wereld mijnbouw wordt bedreven, wordt het landschap flink aangetast. Zo niet op Bonaire. Zowel de hagelwitte zoutpiramides als de doorlopend van kleur veranderende zoutpannen zijn verantwoordelijk voor een ongekende traktatie voor het menselijke oog die zijn gelijke in de wereld niet kent. Als je met een autootje rondtuft in Zuid-Bonaire val je ten prooi aan een ongekend bombardement aan lichttinten waarvan een paard spontaan de hik krijgt!

Uiterst paradoxaal

Tegenwoordig heeft zout grofweg drie toepassingen: voor bestrijding van gladheid op wegen (strooizout), als smaakmaker in de keuken (keukenzout) en voor productie van het scheikundige element chloor. Chloor kent daarnaast tientallen industriële toepassingen, zo kan chloor dienen als bestanddeel bij de productie van bleekmiddelen, medicijnen en kunststoffen. Je zou verwachten dat de Bonairiaanse supermarkten volgepropt zijn met tafelzout geproduceerd op het eiland. Niets is minder waar. De zoutvaatjes zijn keurig geïmporteerd uit Nederland. Uiterst paradoxaal natuurlijk; op het Benedenwindse Eiland liggen miljoenen kilo’s zout opgeslagen, maar voor het op smaak brengen van gerechten moet zout worden ingevlogen vanuit een land dat tienduizend kilometer verderop ligt!

Meer informatie over de zoutpannen op Bonaire


Reactie 1
Leuk allemaal en leuk te weten dat er al zolang zout wordt gewonnen in Bonaire. Zelf heb ik de zoutpannen al gezien wat mij verbaast dat desondanks zout importeerd weer een voorbeeld dat kleine landen allen goed zijn voor grondstof. Sontosoemarto

Bekijk het overzicht van de leukste columns over Bonaire

Plaza Resort Bonaire

All Inclusive Hotel Plaza Resort Bonaire

Met de geweldige all inclusive formule van Plaza Resort is het onbeperkt genieten op Bonaire!

Meer info

Reisgidsen Bonaire

Reisgidsen over Bonaire

Ga jij naar Bonaire? Dan zijn deze reisgidsen over Bonaire onmisbaar voor jou!

Meer info

Auto huren op Bonaire

Huurauto Bonaire

Wat is er nou leuker om met een auto er op uit te trekken om het eiland te verkennen? Doen!

Meer info

Activiteiten op Bonaire

Kajakken op Bonaire

De allerleukste activiteiten op Bonaire boek je thuis al eenvoudig online bij Viator!

Meer info

Tip AB Car Rental

Ga jij naar Bonaire en zoek je een betrouwbare autoverhuurder? Dan is AB Car Rental een uitstekende partner. AB Car Rental heeft als enige autoverhuurder € 0,00 eigen risico! Bekijk de tarieven!

Tip Plaza Resort Bonaire

Uit persoonlijke ervaring kunnen wij dit hotel van harte aanbevelen. All inclusive, dus lekker zorgeloos en relaxed. Heerlijke cocktails aan de bar, een bbq aan het strand of ander thema diner, wat hebben wij genoten. De kamers zijn ruim, zeer comfortabel en de staf is super vriendelijk. Het huisrif voor de deur is geweldig, tijdens het snorkelen zagen we daar zelfs een schilpad! Wij komen er zeker terug. Beoordeeld met een 8.5. Meer info & Direct boeken!

Tip Snorkeltour Bonaire

Wil jij met een gids gaan snorkelen op Bonaire? Je ziet er de mooiste, kleurrijke vissen en wie weet ook wel een zeeschildpad. Hapjes, drankjes en snorkeluitrusting zijn inbegrepen! Boek deze tour bij Viator. Beoordeeld met 5.0 uit 5.0 sterren. Direct boeken!

Wil jij voordelig op vakantie naar Bonaire? Bekijk dan de last minutes en aanbiedingen!

TOP 10
Ben je op zoek naar de beste vakanties naar Bonaire? Bekijk dan de TOP 10 pakketreizen Bonaire!

TUI
De Vakantie Discounter
Stip Reizen
Corendon
PrijsVrij
By June vakantie Bonaire met huurauto
Beach Check Aanbiedingen
D-Reizen Aanbiedingen