Column: Spectaculaire nieuwe diersoort op Bonaire!

In 2001 kwam een onderwaterfilmpje dat op Bonaire gedraaid was, per toeval in handen van een Amerikaanse bioloog. Deze wetenschapper viel bijna van zijn stoel van verbazing en opwinding bij het aanschouwen van het beeldmateriaal. Er dwarrelde een voor hem onbekende levende lampion door zijn beeldscherm. Een beest dat alle kenmerken bezat van een dooskwal. De Amerikaan begon daarom ijverig in de dooskwallen-encyclopedie te bladeren. Daar ben je overigens snel klaar mee, want de dooskwallen-bijbel kent maar vijftig pagina’s: precies het aantal verschillende dooskwallen die mondiaal beschreven zijn. De hartslag van de bioloog vloog omhoog. De dooskwal uit het filmpje stond er niet in. Hadden we hier te maken met een nieuwe soort? Zou voor het eerst in honderd jaar weer een nieuwe soort dooskwallen ontdekt zijn? De man sloeg die avond uit totale euforie een liter pure whisky achter zijn kiezen!

Werktitel

Uiteindelijk werd er een team van specialisten samengesteld om uit te zoeken of het hier daadwerkelijk een nieuwe soort betrof. Uit de filmbeelden konden de kwallen-experts opmaken dat de dooskwal lichtblauw tot transparant gekleurd was met een twintig centimeter lange kubusachtige vorm. Aan elk van de hoeken van de kubus zaten tentakels met een lengte van meer dan drie meter. De tentakels hadden een roodachtig oranje gekleurde bandering. Hierdoor kreeg het beest voorlopig de naam Bonaire banded box jellyfish oftewel Bonairiaanse gebandeerde dooskwal als werktitel mee. Het komt niet vaak voor dat een diersoort al een naam krijgt vóórdat hij is beschreven en een wetenschappelijke naam heeft ontvangen.

DNA-technieken

Hedendaagse wetenschappers zetten onder andere geavanceerde DNA-technieken in, om uit te zoeken of er sprake is van een nieuwe diersoort. Dan heb je uiteraard wel eerst een stukje weefsel nodig om de bepalingen te verrichten. Dat gold ook voor de Bonairiaanse gebandeerde dooskwal. Helaas is de Bonairiaanse gebandeerde dooskwal extreem zeldzaam. Sinds 2001 is het beest slechts vijftig keer in de Caribische archipel waargenomen, waarvan vijfenveertig keer in de wateren van Divers Paradise. Het duurde dan ook tot 2008 voordat het eerste exemplaar gevangen werd ten faveure van de wetenschap. Uiteindelijk werden er, met permissie van de Bonairiaanse overheid, binnen twee jaar nog twee andere Bonairiaanse gebandeerde dooskwallen uit het water getakeld om vervolgens ook uitgeleverd te worden aan de Amerikaanse onderzoeksbiologen.

Oh boy!

In 2011, tien jaar na de eerste waarneming!, kon de vlag definitief uit: de Bonairiaanse gebandeerde dooskwal was daadwerkelijk een nieuwe soort! In dat jaar volgde de publicatie in een wetenschappelijk tijdschrift. Ieder jaar worden er duizenden nieuwe diersoorten ontdekt. Met name het Amazonegebied blijkt een schatkamer te zijn waarvan de bodem nog lang niet in zicht is. Om het voor alle wetenschappers begrijpelijk te maken, krijgen alle nieuwe diersoorten uiteindelijk een officiële wetenschappelijke naam. Dit is uiteraard nodig. Voor iedereen die de Nederlandse taal niet machtig is, zal onder andere de naam Bonairiaanse gebandeerde dooskwal namelijk niet veel zeggen. Normaal is het bepalen van een nieuwe soortnaam een onderonsje tussen wetenschappers, maar bij de Bonairiaanse gebandeerde dooskwal werd een andere methode gehanteerd. Om het publiek meer warm te laten lopen voor de maritieme natuur werd besloten om een wedstrijd uit te schrijven voor de naamgeving van het weekdiertje. Een competitie waaraan iedereen mocht deelnemen.

Amerikaanse biologielerares

Van de honderden inzendingen ging uiteindelijk een Amerikaanse biologielerares er met de beker vandoor. Zij gaf het Caribische glibberbeest de naam Tamoya ohboya. Volgens haar zullen zwemmers, snorkelaars, duikers, biologen en artsen die de Bonairiaanse gebandeerde dooskwal voor het eerst zien vol verwondering zeggen: Oh boy! Over het feit dat óók medici Oh boy! zullen roepen, later meer. Naast het feit dat de naamgeving op een onorthodoxe manier verliep, gebeurde er nog iets unieks met de Bonairiaanse gebandeerde dooskwal. Jaarlijks wordt er namelijk, door toonaangevende wetenschappelijke tijdschriften, een top tien lijstje gemaakt van nieuw ontdekte diersoorten. In het jaar 2012 stond de Bonairiaanse gebandeerde dooskwal op de tweede plek, net achter een nieuw ontdekt aapje. Om op zo’n lijst te komen, moet je van zeer goede huize zijn; er staan immers jaarlijks duizenden nieuw ontdekte diersoorten te trappelen voor een hoge notering. Dit geeft dus aan hoe bijzonder en hooggewaardeerd de Bonairiaanse gebandeerde dooskwal is! Mede door de ontdekking van de Bonairiaanse gebandeerde dooskwal is Bonaire tegenwoordig het mekka voor kwallenonderzoekers uit de hele wereld met onder andere een jaarlijks terugkerende manifestatie.

176 miljoen km/uur!!

Naast het feit dat de Bonairiaanse gebandeerde dooskwal gezegend is met een hypnotiserende schoonheid, herbergt het weekdier ook nog enkele unieke eigenschappen. De meeste kwallen zijn schijfvormig, maar dooskwallen hebben de vorm van een doos. It’s all in the name. Mede door deze doosvorm ligt de snelheid van dooskwallen veel hoger dan die van andere kwalsoorten. Als een dooskwal het op zijn heupen krijgt, fladdert hij met acht km/uur door de waterkolom! Daarnaast bezitten Bonairiaanse gebandeerde dooskwallen zelfs ogen waarmee ze kunnen navigeren. Hierdoor kunnen ze roofvissen ontwijken en prooivissen juist opzoeken. Om prooivissen te grazen te nemen, zijn de tentakels van de Bonairiaanse gebandeerde dooskwal ingelegd met miljoenen, minuscuul kleine harpoenen die een dodelijke lading dragen. Nadat ze zijn getriggerd, worden deze harpoenen binnen 600 nanoseconden (0,0000006 seconden)! afgeschoten en bereiken uiteindelijk een versnelling van 5 miljoen G (176.580.000 km/uur)!! Zo’n astronomisch hoge acceleratie is voor mensen amper voor te stellen.

Azijn

Als de harpoenen vervolgens met de bovenbeschreven gigantische vaart doel treffen, wordt daaropvolgend een dodelijke cocktail van gif het onfortuinlijke prooidier ingepompt. Als mens wil je ook niet graag tegen de Bonairiaanse gebandeerde dooskwal aanzwemmen. Sinds 2001 zijn er drie incidenten op Bonaire bekend waarbij het tot een aanvaring kwam tussen Bonairiaanse gebandeerde dooskwallen en zwemmers. Mensen die ongelukkigerwijs geharpoeneerd zijn door de Bonairiaanse gebandeerde dooskwal kunnen zogezegd ook bij de dokter de reactie Oh boy! verwachten. Want fraai zien de verwondingen er niet uit. De medicus zal de wonden razendsnel overgieten met azijn. Azijn inactiveert het gif.

Anti-kwallenpak

Vóórkomen is uiteraard veel beter dan genezen. Vóórdat je op Bonaire te water gaat, kun je jezelf ook in een anti-kwallenpak hijsen of jezelf insmeren met waterbestendige zonnebrandcrème waardoor je een onneembare vesting creëert voor een eventuele tsunami van kwal-harpoenen. Je kunt overigens beter door de Bonairiaanse gebandeerde dooskwal te grazen worden genomen dan door zijn neefje uit Australië. Dit familielid, de in Down Under ronddobberende Australische zeewesp, is namelijk een stuk gevaarlijker. De Australische zeewesp heeft voldoende harpoenen (met een ongekende giftige lading) aan boord, om honderd mensen binnen twee minuten te laten hemelen!

Meer informatie over weekdieren op Bonaire

Bekijk het overzicht van de leukste columns over Bonaire