Column: Reuzenmanta's op Bonaire!

Er ging een schok door de wereld heen. Hoe was het tóch mogelijk. Uitgerekend deze man. Een man die menig gezin door een druilerige zondagmiddag heen had geholpen met fascinerende en spannende televisie.Tijdens zijn programma’s zagen we hoe hij giftige cobra’s bij de staart greep, hoe hij agressieve vogelspinnen van takken plukte, hoe hij gigantische komodovaranen in de hoek dreef en hoe hij vol overgave zijn schedel tussen de – met vlijmscherpe tanden bewapende – kaken van hongerige krokodillen propte.

Reuzenmanta in actie.

Natuurlijk waren er altijd grote twijfels aan zijn manier van werken. Was het allemaal wel echt? Was het niet geënsceneerd? Zaten we niet met z’n allen naar een toneelstukje te kijken? Waren de slangen niet ontdaan van hun giftanden? Waren de krokodillen niet handtam? Waren de dieren niet gedrogeerd? Maar wat maakte het uit. Het was een feest om de Australische enthousiasteling in actie te zien. Je kreeg er een pak energie van!

Pijlstaartrog

Maar op vier september 2006 werd het drama wereldkundig gemaakt. Het journaal opende ermee. Steve Irwins was niet meer onder ons. De stoere 'Crocodile Hunter' van 'Down Under' was dood. In zijn hart gestoken door een pijlstaartrog. Uitgerekend een pijlstaartrog. Een vis waar doorgaans niemand wat van hoeft te vrezen. Dan heb je in je leven honderden krokodillen met je blote handjes gevangen, maar word je uiteindelijk gevloerd door een 'onschuldig' rogje. De wereld werd in rouw gedompeld. De mensen hielden van Steve.

De roggensoort die Irwins doodde is uitgerust met een giftige, zwaardvormige stekel in zijn staart. Deze pijlstaartroggen zijn totaal niet agressief en verkiezen in een conflictsituatie liever het hazenpad dan dat ze het op een aanval zetten. De reconstructie van de dood van Irwins leerde echter dat de bewuste rog aan de bovenkant was ingesloten door Irwins zelf en aan de voor- en achterkant door cameramensen van Irwins team. Het visje zag geen uitweg meer en koos er voor om zijn dodelijke 'zwaard' in te zetten. Zeer uitzonderlijk. In de literatuur waren er tot dan toe maar twee confrontaties tussen roggen en mensen beschreven waarbij de mens het loodje legde. 

Wereldwijd zijn er meer dan 450 verschillende roggensoorten beschreven. De 'korte-neus-electrische-rog' is de kleinste rog binnen de roggenfamilie. Het visje meet ongeveer 10 centimeter en weegt rond de 200 gram. De reuzenmanta, oftewel grote duivelsrog, vormt binnen de roggensoorten de absolute koningsklasse. Als hij op de weegschaal gaat staan slaat de wijzer onherroepelijk op hol, maar daarover straks meer.

Zwemmen er op Bonaire ook pijlstaartroggen rond? Jazeker, de Amerikaanse pijlstaartrog en de Jamaica pijlstaartrog. Problemen met deze visjes zijn nimmer op het eiland gerapporteerd. Daarnaast vormt Bonaire de natuurlijke habitat voor de gevlekte adelaarsrog en de genoemde reuzenmanta.

Pijlstaartrog springt uit het water.

De gevlekte adelaarsrog is zeer frequent te spotten in de wateren van Bonaire. Toen schoonheid werd uitgedeeld door de schepper stond de gevlekte adelaarsrog duidelijk vooraan. Zowel de vorm als de kleurschakeringen van de vis zijn van een ongekende schoonheid. De beesten zijn vlindervormig met een lange elegante staart, waarbij de huid een gevlekt kleurenpatroon laat zien van zwart met witte stippen.

De gevlekte adelaarsrog zweeft geduldig over het rif van Bonaire, maar duikt zo nu en dan als een kamikazepiloot naar de bodem om daar vervolgens als een ontketende bulldozer het zand om te woelen. Door deze actie raken de daar levende schaal- en schelpdieren ernstig verblind en gedesoriënteerd door de 'stofwolken' en belanden in deze geregisseerde chaos uiteindelijk tussen de vermalende kaken van de meedogenloze rog.

Reuzenmanta

Maar van alle roggensoorten steekt er letterlijk één met kop en schouders boven de rest uit: de reuzenmanta, oftewel 'manta ray'. Als deze rog op Bonaire ten tonele verschijnt, voltrekt zich onder water een plaatselijke zonsverduistering. Manta’s hebben namelijk 'vleugels' met een spanwijdte van maar liefst 8 meter, die het mogelijk maken dat zo’n 3.000 kilogram rog gracieus door de waterkolom kan fladderen.

Over fladderen gesproken. Soms gaan reuzenmanta’s 'airborne'. De roggen kunnen sprongen maken van meer dan 4 meter. Een machtig gezicht. Een enorme massa komt los van de oceaan om een paar tellen later weer met een gigantische knal op het wateroppervlak te klappen. Dit gedrag wordt door de heren manta’s gebruikt om de dames manta’s te imponeren tijdens de paringstijd.

Het spotten van een reuzenmanta op Bonaire wordt door duikers en snorkelaars als een 'life changing experience' ervaren. Uit het donkerblauwe oceaanwater doemt plots een enorm gevaarte op. Het lijkt net alsof je in een aflevering van 'Star Trek' zit en het sterrenschip de 'Enterprise' brutaal om de hoek komt aanzeilen. Deze ervaring sorteert een verankering in het menselijk brein van waaruit tot in lengte van dagen prettige herinneren blijven opborrelen.

Het gewicht van een reuzenmanta komt ongeveer overeen met dat van een Hummer. Duizenden kilogrammen dus. Als je een Hummertje aan de praat wilt houden, moet je er vrijwel doorlopend benzine in kieperen. Grote auto’s lusten hem namelijk graag. Voor één liter benzine is de Hummer bereid 4,5 kilometer voorwaarts te gaan. Ook in de reuzenmanta moet brandstof, heel veel brandstof. Het visje heeft vrijwel permanent zijn gigantische bek wijd opengesperd om zoveel mogelijk plankton en kriel uit het zeewater te zeven.

Poetsvis

Als de Hummer vuil is, tuffen we vrolijk naar een wasstraat en zetten we de 'tank' tussen het wassende water. Onderwijl we in de Hummer blijven zitten, dalen er grote roterende borstels neer op de robuuste auto.Maar ook reuzenmanta’s worden 'vies' en moeten periodiek schoongepoetst worden. Manta’s kunnen namelijk last krijgen van dode huidcellen en parasieten die kunnen irriteren. De vis kan dat zelf niet oplossen en is dus afhankelijk van hulp.

Onder water zijn er speciale locaties waar roggen kunnen worden schoongemaakt. 'Poetsstations' worden ze genoemd. Poetsvissen verdienen op poetsstations hun brood.

Op de stations openen haaien, barracuda’s en roggen braaf hun bek en laten ze de poetsvisjes gewillig binnen. Normaal gesproken wordt alles vermorzeld wat tussen de vlijmscherpe kaken van deze roofvissen terecht komt. Maar nu dus even niet. Het is een wonderbaarlijk samenspel tussen roofvissen en theoretische prooivissen. Tijdens deze symbiotische relatie wordt de ene partij verlost van parasieten en dode huidcellen, terwijl de andere partij zich juist voedt met de genoemde ongemakken.

Soms zit er een 'valse' poetsvis bij. Om niet op te vallen zwemmen valse poetsvissen brutaal met de echte poetsvissen mee richting 'klant'. Eenmaal aangekomen bij de cliënt gaat de valse poetsvis niet aan het werk, maar bijt hij plotsklaps een stukje gezond vlees uit de vis. Dat is natuurlijk niet de bedoeling. Het zet veel kwaad bloed bij het slachtoffer die dan ook een wraakzuchtige achtervolging inzet.

Maar ook de echte poetsvissen beleven op zo’n moment niet hun 'finest hour'. Valse poetsvissen zijn namelijk de rotte appelen binnen hun business. In hun handeltje is het centrale woord 'vertrouwen' en dat loopt door toedoen van valse poetsvissen een enorme deuk op.

Rondom de poetstations is het meestal filerijden voor de roggen. Ze moeten rustig op hun beurt wachten totdat de voorgaande rog zijn behandeling heeft gehad. Als teken dat de volgende rog aan de beurt is, maken de poetsvissen een soort verticaal dansje. Het fenomeen van de poetsstations is amper te geloven en wordt als een van de wonderen van het dierenrijk beschouwd.

Reuzenmanta op Bonaire.

Bedreigingen

Moeten roggen zich zorgen maken? Helaas wel. Veel oceanische roggen worden met uitsterven bedreigd. Roggen hebben twee vijanden: haaien en mensen. Haaien zijn de baas in de oceaan, alles wat daar leeft staat op hun menu, dus ook roggen. Haaien happen eerst geraffineerd een stukje uit de borstvin van de rog, waardoor het diertje stuurloos wordt. Een stuurloze rog is verder natuurlijk geen partij meer voor de toppredator van de zee.

Maar de grootste bedreiging vormt zoals altijd de mens. Enerzijds raken de roggen massaal verstikt in de drijfnetten van grote vissersschepen. Sommige drijfnetten hebben een oppervlakte van meer dan 25 voetbalvelden waarmee ze de oceaan rüchsichloss leegscheppen. Al het leven sterft in de netten. Ook de diersoorten waar het de vissers niet om te doen is.

Anderzijds wordt er gericht op roggen gejaagd. Vooral vanuit de Aziatische hoek is de vraag naar roggen enorm. Om traditionele Chinese medicijnen te fabriceren heb je nou eenmaal grondstoffen nodig. En deze markt is gigantisch. Met name de kieuwbogen worden graag uit de vissen gesloopt om er vervolgens 'wondermiddeltjes' van te maken!

Hoe gaat het allemaal eindigen met de roggen? Zullen we over 10 jaar op Bonaire nog manta’s kunnen spotten als we de oceaan in plonzen? Heeft de ongebreidelde hebzucht van de mens een grens of moet eerst alle aardolie op, het Amazoneregenwoud gekapt en de oceanen leeg? In de veertiende eeuw ontstond al het spreekwoord: 'De wal keert het schip'. Laat het niet zover komen. Laat gezond verstand het schip keren…

Meer informatie over de koraalvissen van Bonaire

---

Reactie 2
Bekijk het filmpje van mijn ontmoeting met een manta bij spice beachclub op bonaire! Inderdaad een geweldige ervaring om nooit meer te vergeten! Wouter van Ginneken

---

Reactie 1
Geweldig, je zou maar zo'n dier zien!! Waar kunnen deze dieren op het eiland zoal worden waargenomen? Nicolette

---

Bekijk het overzicht van de leukste columns over Bonaire